ترور فضل بن سهل در حمام سرخس

فضل بن سهل، مردي دورانديش، كاردان، دانشمند و رزم آورد بود و از آغاز رشد مأمون عباسي در خراسان، در كنار وي و از تربيت كنندگان و راهنمايان اصلي مأمون بود. وي در نبرد سنگين ميان سپاهيان مأمون و سپاهيان امين در سال 197 قمري، مديريت جنگي سپاهيان مأمون را بر عهده داشت و آن را به نيكي و پيروزي در محرم سال 198 قمري به پايان برد و اقتدار و خلافت مأمون عباسي را در سراسر عالم اسلام فراگير و تثبيت نمود و بدين جهت از سوي مأمون به "ذوالرّياستين" ملقب گرديد. فضل بن سهل، در فراخواني امام رضا(ع) به خراسان و پذيرش ولايت عهدي مأمون عباسي، نظر مساعد داشت و شايد محرك اصلي مأمون در اين كار مهم، خود فضل بن سهل بود. به هر روي، پس از آن كه مأمون عباسي به رشد سياسي و مديريتي رسيد و بر تمام ابعاد حكومتي و تمام مناطق اسلامي، استيلاي كامل يافت، تصميم گرفت از شهر "مرو" واقع در خراسان بزرگ، هجرت كند و به وطن اصلي خويش و پدرانش "بغداد" برگردد. هنگامي كه مأمون به سوي بغداد برمي گشت، در آغاز فضل بن سهل را از سوي مزدوران ناشناخته حكومتي، در حمام سرخس ترور كرده و وي را ناجوانمردانه به قتل آورد و سپس در طوس، امام رضا(ع) را مسموم و آن حضرت را غريبانه به شهادت رسانيد و بدين طريق، دو عنصر اصلي حكومت و خلافت خويش را از سر راه برداشت و با خيالي آسوده به سوي عراق رفت و رضايت عباسيان مقيم بغداد را از اين طريق فراهم آورد. مورخان، تاريخ كشته شدن فضل بن سهل در حمام سرخس را، ماه شعبان دانسته اند. در كتاب "مسند الامام الرضا(ع)" اين واقعه را در شعبان سال 203 و در وقايع الايام، در دوم شعبان سال 202 قمري ذكر كرده اند. ولي به نظر مي رسد كه تاريخ مزبور، مقرون به صحت نباشد. زيرا امام رضا(ع) در آخر ماه صفر سال 203 قمري به شهادت رسيد و مطمئناً قتل فضل بن سهل، اندكي پيش از شهادت امام رضا(ع) بود. بنابراين، بايد قتل فضل بن سهل در ماه محرم و يا ماه صفر سال 203 قمري واقع شده باشد. والله عالم. 1_ مسندالامام الرضا(ع) (عزيزالله عطاردي)، ج1، ص 92؛ وقايع الايام (شيخ عباس قمي)، ص 336